Karma VII

5. Karma jako wyraz sprawiedliwości

Rozpatrując problem pod kątem wartości praktyczniej i religijnej stwierdzamy, iż jest to - być może - najważniejszy aspekt w nauce o karmie. Lecz zanim zajmiemy się tym pojęciem i jego długotrwałym wpływem na buddyjską myśl, winniśmy zbadać ważniejszą i bardziej podstawową w nauce o karmie zasadę - zasadę odpowiedniej reakcji. Zasada ta przedstawia rdzeń myślenia. Mówiąc prosto, polega na tym, że dana przyczyna wiedzie do odpowiedniego skutku lub - w lapidarnej formie: "jeżeli tak, to tak". Oznacza to, że przyczyna i skutek odpowiadają sobie nawzajem w swej istocie: przyczyna "A" wywołuje skutek "Ax" ( nie zaś np. "Bx").

W rzeczywistości zasada ta funkcjonuje następująco: Sadzi się dynię i zbiera się dynię; sadzi się groch i zbiera się groch. Zaś na gruncie moralności okazuje się, że dobra przyczyna pociąga za sobą takiż skutek, podczas gdy zła przyczyna wywołuje zły skutek. Jest to dla buddystów rdzenna formuła nauki o karmie. W społecznościach buddyjskich idea ta jest głęboko zakorzeniona, i to we wszystkich warstwach socjalnych. Kiedy Budda, na prośbę Śrimalasimhanandy wyjaśnił tę zasadę, uczynił to tymi słowy:

"Śrimalasimhananda zapytał Buddę:

,Skąd to się bierze, że ta  sama kobieta jest zarówno brzydka, jak i biedna ? I jak to  jest, że inna jest brzydka, ale bogata. Jak to jest, że  jakaś kobieta jest piękna i biedna ? I jak to jest, że  jeszcze inna jest piękna i bogata ?'

Budda zaś odrzekł:

,Kobieta, która we wcześniejszym  życiu była kłótliwa i gniewna, a ponadto bardzo skąpa i  nie była gotowa wspierać materialnie mnichów i innych  ludzi, będzie w swym obecnym życiu zarówno brzydka, jak i  biedna.'

,Jeżeli zaś któraś kobieta  byłą we wcześniejszym życiu była kłótliwa i gniewna,  lecz wspaniałomyślna i gotowa do udzielenia wsparcia  mnichom i innym ludziom, ta w swym życiu obecnym będzie  brzydka lecz bogata.'

,Kobieta, która wcześniej była  spokojna i łagodna, lecz z natury skąpa i nie skora do  pomocy mnichom, ta będzie w swym obecnym życiu piękna,  lecz biedna. '

'Kobieta, która wcześniej była  spokojna i łagodna, a ponadto gotowa dzielić się swą własnością,  będzie w swym obecnym życiu błogosławiona pięknem i  bogactwem. '"

Fragment ten jasno ukazuje, że buddyjskie ujęcie karmy opiera się na zasadzie odpowiedniej reakcji. Brzydota i bogactwo, piękno i ubóstwo - wszystkie one mają swe własne przyczyny, których skutków nie sposób odmienić. Wyjaśnia to też zjawisko pojawiania się wśród ludzi rozmaitych talentów i różnorakich sposobów przeżywania świata.

Wyraża to również następująca mowa:

"Prostota pochodzi z plonów skromności,

 Ubóstwo powstaje ze skąpstwa,

 Wysoka pozycja wynika z pokory,

 Niska pozycja wywodzi się z dumy i wyniosłości,

 Niemota jest wynikiem wypowiadania oszczerstw;

 Ślepota i głuchota wynika z niewiary,

 Długie życie tłumaczy się litościwym sercem,

 Krótkie życie uwarunkowane jest zabijaniem,

 Niekompletność sześciu podstaw pochodzi z łamania  dyscypliny."

Tę samą myśl zawiera również poniższy fragment "Milindapanha":

"Król Milinda zapytał:

,Nagaseno ! Z jakiej przyczyny  ludzie różną się między sobą ? Dlaczego niektórzy żyją  długo, dlaczego inni umierają wcześniej ? Dlaczego jedni  często chorują lub są brzydcy, drudzy zaś piękni i  zdrowi; jedni bogaci, drudzy biedni; jedni rozumni; drudzy głupi  ?'

Nagasena odrzekł:

,O władco ! Dlaczego nie  wszystkie owoce są takie same ? Niektóre są słodkie, inne  gorzkie, ostre lub słone, czy kwaśne.'

Odparł mu król Milinda:

,Przypuszczam, że jest tak  dlatego, że ich nasiona nie są takie same.'

Nagasena na to:

,Królu ! I z ludzki również tak  się sprawy mają. Ludzie różnią się między sobą,  ponieważ ich karma nie jest jednaka. Dlatego niektórzy żyją  długo, inni krótko; niektórzy są zdrowi, inni chorzy;  jedni są piękni, drudzy brzydcy; jedni mocni drudzy słabi;  są bogaci i ubodzy, szlachetni i podli, niektórzy rozumni,  inni głupi. Ponadto, królu, Budda wyrzekł był te słowa:

O mnisi ! Wszystkie istoty muszą  przyjąć na siebie spadek karmy i wszystko jest spadkiem  karmy wszystko powstaje z karmy i jest odmianą karmy; karma  jest naszym sędzią i określa naszą wielkość lub znikomość.'"